Казань архіепіскапа Арцемія (Кішчанкі) з нагоды свята Успення Прасвятой Багародзіцы

Свята Успення Прасвятой Багародзіцы не знайшло свайго адлюстравання ў Евангеллях. Яно захавалася першапачаткова ў вуснай памяці Царквы, у царкоўным Паданні. Канечне, усе мы ведаем, што прыход у свет Збаўцы вызваліў нас ад смерці, што ўсім нам падрыхтавана вялікае шчасце ўваскрасення. І як бы тое ні было, памятаючы пра міласэрнасць Божую, Яго любоў да людзей, мы ўсё-ткі задумваемся над тым, што не абміне гэтая міласць Божая, гэтая любоў Божая і нас пры ўсёй недасканаласці нашага жыцця. Нас радуе тое, што ўваскрасенне, якое падрыхтаваў нам Збаўца, адкрывае нам нейкае зусім іншае, лепшае жыццё, у чаканні якога праходзіць наша зямное жыццё. Але толькі трэба здолець годна пражыць жыццё і прыняць смерць, якая сапраўды здаецца ўжо не нейкім фатальным паміраннем, а разнавіднасцю нейкага глыбокага сну.

Свята Успення Прасвятой Багародзіцы — гэта яшчэ адзін найвялікшы па сваёй міласэрнасці акт любові Божай да чалавека. Ва Успенні Прасвятой Багародзіцы чалавек стаў яшчэ бліжэй да Бога, а Бог — да чалавека. Уваскрасенне Хрыста, па сутнасці, тут працягваецца Уваскрасеннем Багародзіцы. Нам адкрываецца перспектыва ўваскрасення ўсяго чалавецтва — таго чалавецтва, якое будзе ў Хрысце і з Хрыстом. Бо тое, што Царква выдзеліла канчыну Прасвятой Багародзіцы ў асаблівае свята, назваўшы яго дзівосным словам “Успенне”, выразіла тое, што мы вельмі часта забываем, калі разважаем пра Багародзіцу. А менавіта — тое, што ні адзін чалавек у свеце не мог перажыць смерць Хрыста так глыбока, як перажыла Прасвятая Багародзіца. І, магчыма, Успенне Яе пачалося тады каля Крыжа, дзе паміраў Яе Сын. І ніхто ў свеце не мог раздзяліць з Ёй паўнату яе пакутаў — ні апосталы, ні жанчыны-міраносіцы. Яна засталася зусім адна ў гэтым свеце, і толькі Царква стала Яе новай сям’ёй. Царква, якая шанавала ў Ёй тое, што людзі звычайна схільныя забываць. Шанавалі ў Ёй магчымасць прынесці пакаянне Хрысту. Бо Яна была сведкай адступніцтва найлепшых, Яна была сведкай здрадніцтва аднаго з найлепшых, Яна была сведкай нянавісці свету да Яе Боскага Сына. І Яна ўсё гэта прыняла, і Яна ўсё гэта даравала. Але будучы чалавекам, нават найлепшым з людзей, Яна, канечне ж, пакутавала. І душа Яе знаходзілася ў нейкім своеасаблівым Успенні яшчэ пры зямным жыцці. Вось чаму так лёгка Ёй атрымалася чыста фізічна пакінуць гэты свет. Вось чаму менавіта да Яе — да Той, Якая так глыбока пакутавала ад усяго, Якая прыняла ўсё ў Сваё неабдымнае жаночае сэрца, накіроўвалі погляды потым многія і многія хрысціяне на розных канцах зямлі.

Мы шануем Багародзіцу, якая знаходзіцца ва Успенні. Мы шануем Багародзіцу памерлую. Нам у нечым лягчэй жыць з усведамленнем таго, што Багародзіцы няма побач з намі. А, значыць, Ёй як быццам не дадзена так глыбока, як перажывала Яна каля Крыжа пакуты Свайго Сына, не дадзена Ёй перажываць тое распяцце Хрыстова, якое адбылося ў нашай краіне ў ХХ стагоддзі, калі высокія ідэалы хрысціянскага царкоўнага жыцця ганьбаваліся ў нас часта з самых нават найлепшых на першы погляд перакананняў. І калі мы задумваемся зараз пра гэта, з’яўляецца магчымасць у гэты святочны дзень падумаць пра наша пакаянне. Нават пасля таго страшнага крывавага пагрому Царквы, які адбыўся ў нас у ХХ стагоддзі, калі Пакроў Прасвятой Багародзіцы над нашай краінай быў поўны крыві многіх і многіх тысяч, і нават, напэўна, мільёнаў мучанікаў, — мы лёгка адчуваем сябе ў асаблівай далучанасці менавіта да Яе, да Яе вобраза. Як многа ў гэтым хлусні, як многа ў гэтым няпраўды, і як здаецца натуральным у такі час — смутны час — Багародзіцы заставацца ва Успенні сярод нас. Бо ў сне, ва ўспенні, у смерці вельмі часта знаходзіцца наша сумленне ў адносінах да яе. Магчыма, у многіх пакаленнях хрысціянаў неўсвядомлена жыве жаданне мець Багародзіцу сваёй, але не жывой, а памерлай, здзяйсняючы Ёй вялікае ўшанаванне. Багародзіца заснула. Заснула ў той краіне, якая ганарліва абвясціла сябе “ўдзелам Прасвятой Багародзіцы”, “домам Прасвятой Багародзіцы”. Заснула, аддалася ўспенню, памерла, пакінула гэты ўдзел.

Памерлая Багародзіца нам нашмат больш блізкая і зразумелая, чым Багародзіца, якая жыла, а значыць, магчыма, і ўваскрэсла. “Вось няхай Багародзіца будзе з намі пастаянна, але так, каб ніяк Яна Сябе не праяўляла ў нашым жыцці”, пабуджаючы духоўна развівацца, духоўна ўдасканальвацца, пабуджаючы нас раздзяляць той цяжар пакут, які несла Яна, перамяняючыся не толькі Сама ў гэтых пакутах, але, па сутнасці, перамяняючы ўвесь свет Сваім перамяненнем. Не, нам гэта непатрэбна! Багародзіца, Якая спіць, якая нікуды ўжо не дзенецца, вось Яна — у “доме Прасвятой Багародзіцы”, “Святой Русі” — спіць, як царэўна, але наша царэўна, якая ні да чаго нас не абавязвае, але ратуе ад непрыемнасцей. Жыццё ў “доме Прасвятой Багародзіцы” пазбаўляе нас ад працы саслужэння Ёй, саработніцтва Ёй, што Яна як нейкая вялікая святыня, своеасаблівы фетыш, амулет, ужо шмат стагоддзяў суправаджае нашу з вамі гісторыю. Што стаіць за гэтым? Стаіць за гэтым тое, што вельмі часта і рабіла наша царкоўнае жыццё такім бясплодным, няздольным змяніцца па сутнасці. Сапраўды, вельмі часта наша царкоўнае жыццё адбываецца ў паўсне. У сценах храма мы яшчэ памятаем пра тое, што мы хрысціяне, а па-за яго сценамі — як быццам “засынаем”.  Мы павінны памятаць, што Успенне Прасвятой Багародзіцы — гэта не толькі сон, але і абуджэнне, але і перамяненне Яе. І ўжо калі мы асмельваемся ў гэты дзень славіць Прасвятую Багародзіцу, мы павінны быць гатовы да таго, каб Яе Успенне не стала нашым з вамі духоўным сном, а стала тым, чым яно і было першапачаткова — уваскрасеннем да новага жыцця ў Хрысце.

За папярэднія трыццаць з лішнім гадоў нашай царкоўнай гісторыі, калі мы нарэшце атрымалі магчымасць свабодна абвяшчаць пра Хрыста, мы практычна ніяк па сутнасці не змянілі душы пераважнай большасці нашых суайчыннікаў. Пасля больш як трыццаці гадоў праваслаўнага адраджэння Русі мы ўбачылі добра знаёмых тым з нас, асабліва хто старэйшы, ашалелых савецкіх людзей, якія нарэшце знайшлі прадмет для сваёй нянавісці, знайшлі прадмет для свайго самаўзвышэння і поўнасцю растварыліся менавіта ў гэтых чыста язычніцкіх страсцях, абрамляючы гэта цяпер яшчэ і праваслаўным дэкорам, чаго не было ў часе нашага з вамі юнацтва. Тады нянавісць была цалкам вызначанай — класавай, нацыянальна-дзяржаўнай, ідэалагічнай, але яна не была рэлігійна абгрунтаванай, “праваслаўна абгрунтаванай”, як гэта часта адбываецца цяпер. Нам ужо як быццам нават няма чаго сказаць на гэты конт. Мы проста маўчым, робячы выгляд, што адбылася нейкая прыкрая сітуацыя. А між тым, калі чалавек не спрабуе праяўляць хаця б спачувальнасць і цярпімасць, а паглыблены ў стыхію нянавісці, у ім у астатнім рахунку пачынаюць адбывацца ўжо незваротныя змены, і ён становіцца глухі для самага галоўнага ў Царкве — для Слова Божага.

Мы выхоўвалі такіх хрысціянаў, якія лёгка пераўтвараюцца ў язычнікаў. І патрэбна ім для гэтага самая нязначная ідэалагічная санкцыя, самая нязначная падчас зачэпка, каб вякамі самых блізкіх, як здаецца, сабе людзей пачынаць успрымаць як параджэнне пекла. Гэтыя страсці пачынаюць дамінаваць. Зноў жа, у звыклым становішчы — той, хто ўсё ўспрымае як небяспеку для сябе. “Зноў мы адны, і зноў мы спакойныя. Калі ўсе супраць нас, значыць мы лепш за ўсіх”. Вось калі так разважае чалавек пра самога сябе, мы ўправе сказаць гэтаму чалавеку, што ён цалкам не па-хрысціянску ўспрымае сябе. Вакол цябе бліжнія. Калі чамусьці гэтыя бліжнія ў пераважнай большасці пачынаюць цябе ўнікаць, гэты не сведчанне таго, што ты лепшы за ўсіх, а хутчэй за ўсё наадварот. Гэта так відавочна. Мы зноў палічылі за ганаровы грамадзянскі абавязак кагосьці так ці іначай ненавідзець, камусьці абавязкова не верыць, кагосьці пастаянна выкрываць. Мы лічым гэта сваім найвялікшым дабрадзействам, забыўшы запаведзь пра любоў да бліжніх, забыўшы пра тое, што Хрыстос прыйшоў у гэты зусім недасканалы свет — свет, які вырак Яго на крыжовую смерць — з пропаведдзю любові і ўсёдаравання. Не, мы вярнуліся да звыклага, перманентнага стану нашай душы, вось да гэтай “ярости благородной”, да “свяшчэннай” нянавісці.

Са здольнасці засаромецца сябе пачынаецца духоўнае жыццё хрысціяніна, але чалавек, не здольны засаромецца сябе, заўсёды аказваецца далёкім ад Хрыста. І вось зараз, вось у той бессаромнасці, якая з усіх бакоў апаноўвае нас, у той зноў-такі звыклай хлусні, у якой мы нарадзіліся, раслі, выхоўваліся і жылі, мы маем шанец яшчэ раз здрадзіць Хрысту. Але мы як быццам гэтага бачыць не хочам. І, на жаль, належных слоў не даводзіцца чуць нават з вуснаў прадстаўнікоў нашай царкоўнай іерархіі з гэтай нагоды. Прамаўляюцца нейкія агульныя правільныя словы. Але бываюць сітуацыі, калі менавіта правільныя, але агульныя словы падкрэсліваюць няздольнасць сказаць нешта па сутнасці — гэта самае сумнае. Дай Бог, каб у атмасферы хлусні і нянавісці мы, хрысціяне, аказваліся здольнымі гаварыць праўду і спачуваць бліжнім, дзе б яны ні жылі. Так што дай Бог нам не столькі, магчыма, святочнага настрою, колькі міру, спакою, спачування і любові да ўсіх тых, хто часам захоплены вось той самай стыхіяй хлусні і нянавісці. Толькі адказваючы ім гатоўнасцю штосьці ім растлумачыць, здольнасцю іх не проста толькі выкрываць, а спрабаваць даць ім зразумець, што яны проста памыляюцца, мы, можа быць, будзем пачутыя тымі, хто зараз забыў пра Хрыста. Амінь. 

Малюнак Алены Чаркасавай