Валярына Кустава – паэт, сцэнарыстка і тэлевядучая, аўтарка вядомага відэапраекта “Беларус беларусу”, што выходзіць на “Белсаце”. Мы пагаварылі з Валярынай пра духоўны бок яе жыцця і творчасці: для яе хрысціянства – нешта глыбокае і асабістае.

«Я апелявала да Бога, размаўляла з ім з маленства»

Валярына нарадзілася ў сям’і, якую яна называе практычна атэістычнай, яе маці была нехрышчоная. Наша суразмоўца сама папрасіла сябе ахрысціць, калі ёй было ўсяго 6 гадоў.

Яна ўспамінае:

«Вера ў вышэйшыя сілы, у Госпада была ў мяне заўсёды, я па сутнасці нарадзілася з ёй. У маленстве я не чытала Біблію і не хадзіла ў царкву, але мне сніліся сны пра Страшны суд, пра тое, як змагаюцца д’ябал з Богам. Я малявала малюнкі і пісала вершы пра гэта.  Мая першая кніга, якая выйшла ў мае 11 гадоў, і першая публікацыя ў 6 гадоў – гэта ўсё вершы акурат пра змаганне дабра і зла за душу, мая першая кніга ўвогуле мусіла называцца “Божае вока”. 

Гэтая тэма – па сутнасці, была для мяне галоўнай у маленстве: вось гэтае паразуменне з небам, Богам, лад у душы – нішто мяне так не цікавіла, як гэта. Па сутнасці, я апелявала да Бога, размаўляла з ім з маленства. Мяне ніхто не вучыў маліцца, і гэта былі такія размовы пра сэнсы, пра душу, пра тое, што пасля». 

Калі Валярыне было каля двух гадоў, у яе здарылася клінічная смерць, дзесяць хвілін не працавала сэрца. У гэты час, успамінае яна, перад яе вачыма паўставаў пазасвет.

Потым дзяўчынка адлюстроўвала ўбачаны свет у сваіх малюнках і вершах, прычым заўжды малявала Божае вока, дзе зрэнка была падзеленая на тры часткі – белую, чорную і чырвоную. Яна расказвала пра гэта як пра падзел свету на любоў і кроў, на чысціню і на зло, якое ёсць у свеце.

Але адкуль у дзіцяці такое імкненне да веры? Шмат у чым, мяркуе Валярына, гэта магло быць звязанае з яе бабуляй:

«Мая прабабуля была стараверкай. Неяк яна везла хрысціць свайго сына, брата маёй бабулі. Быў моцны мароз, і ён ледзь не памёр пасля хрышчэння, бо дзяцей там апускаюць у ваду, а потым яго доўга везлі дахаты на возе скрозь холад.

Яго адагрэлі на пячы, прабабуля яго адгадавала. Потым маю бабулю яна ўжо не хрысціла, так і павялося далей. Але мая бабуля і прабабулі ўмелі лекаваць рукамі, да іх праз гэта прыходзілі людзі, у тым ліку і проста па параду, слова ці мудрасць. Мая бабуля заўсёды казала, што робіць гэта дзякуючы Богу. Вучыла нас с братам, што па жыцці вельмі важна глядзець не долу, а на неба, і там шукаць сілы».

Пісьменніца расказвае пра запаветы, якім вучыла бабуля – і жыццёвыя, і ў нечым біблейскія. Напрыклад, бабуля казала не ламаць дрэвы, бо ім балюча, нават нельга было пчолку забіць, то-бок да ўсяго жывога трэба ставіцца па-добраму і верыць небу.

Тыя біблейскія вобразы і сюжэты прыходзілі да Валярыны ўсё дзяцінства і нават у часы студэнцтва. Свае першыя кнігі яна апісвае як размовы з Богам пра душу. А таксама дзеліцца, што ўсё жыццё адчувала – яе бароняць душы продкаў, і яна заўсёды магла прамовіць да Бога, нават калі не знаходзіцца ў царкве.

Першая публікацыя вершаў Валярыны выйшла, калі ёй было шэсць гадоў, і прадмову да яе напісаў паэт Алесь Разанаў. Разанаў пісаў, што «яе вершы – гэта не дзіцячая і не дарослая, а звышузроставая філасофія».

«Таксама ён сказаў, што калі ўгледзецца ў мае дзіцячыя малюнкі і ўчытацца ў вершы, стане зразумела, што ўсё гэта пра веру, пра выкупленне, тое, як ачысціць душу.

Для мяне з маленства не было падзелу на каталіцтва, праваслаўе ці пратэстантызм. Каб памаліцца, я магла зайсці і ў касцёл, і ў царкву, заўсёды было адчуванне, што Бог адзіны для ўсіх. Натуральна, што мне шмат у чым адгукаецца хрысціянства, але я не той чалавек, хто прытрымліваецца ўсіх канонаў. Магу зайсці ў царкву і з непакрытай галавой, бо, мне здаецца, усё гэта збольшага ўмоўнасці. Галоўнае – як чалавек жыве, якая ў яго душа, як ён ставіцца да іншых і наколькі ён шчыры перад сабой».

Канцэнтрат хрысціянскасці

Апошнія некалькі гадоў Валярына робіць відэапраект «Беларус беларусу», ён выходзіць на «Белсаце». Гэта гісторыі пра беларусаў, якія прайшлі праз рэпрэсіі і цяпер перажываюць цяжар эміграцыі, ды яшчэ і ў складаным становішчы. Гледачы праекта, дзякуючы гэтым праграмам, змаглі дапамагчы многім з іх.

Выглядае, што ў гэтым шмат хрысціянскага. А як да гэтага ставіцца Валярына?

«Сапраўды, гэты праект неяк неасэнсавана пра тое, што трэба ствараць дабро на зямлі, трэба дапамагаць, ахвяраваць і сваім часам, і сваімі сіламі, і рэсурсамі і сродкамі, каб падтрымаць іншых, аднадумцаў, беларусак, беларусаў.

Мае героі вельмі розныя, але сапраўды сярод іх бываюць вернікі, прадстаўнікі духавенства, нядаўна сярод іх былі прапаведнік, сын дыякана, дзяўчына, што больш за 5 гадоў пражыла ў манастыры, збіраючыся даць першыя абяцанні і стаць манашкай канчаткова. Але я не выдзяляю іх адмыслова. Я стараюся здымаць і падтрымліваць праз праграму ўсім, хто мае ў гэтым патрэбу – тым, хто звяртаецца, або калі мы з камандай пабачылі, што камусьці патрэбная падтрымка».

Валярына кажа, што ніколі не задумвалася пра хрысціянскую сутнасць праекта, проста рабіла тое, што падказвае сэрца. Людзей знішчаюць, яны пакутуюць – значыць, па-чалавечы трэба іх падтрымаць, працягнуць руку, падставіць плячо. Суразмоўца называе гэта канцэнтратам хрысціянскасці: праект дапамагае людзям – гледачы адгукаюцца, каб дапамагчы героям. Калі героі акрыяюць і ўстануць на ногі, яны дапамогуць наступным, хто мае патрэбу. Такі кругазварот беларускай салідарнасці ў свеце.

Дапамагаюць не толькі беларусы, хаця, канечне, збольшага гаворка менавіта пра іх. Валярына разважае, што беларусы – салідарныя, хаця і вельмі стомленыя праз рэпрэсіі ды жыццёвыя цяжкасці. І тым не менш, мы маем практычна пяць гадоў канцэнтраванай салідарнасці і ўзаемападтрымкі – ад часоў кавіду да нашых часоў.

Валярына заўважае, што многія беларусы зрабіліся як сям’я – дапамагаюць адзін аднаму нягледзячы на тое, што да гэтага яны маглі быць абсалютна незнаёмыя паміж сабой. Для яе гэта прыкмета таго, што аб’яднала нас у нацыю.

«Тым шчаслівейшыя людзі, каторыя з Богам у сэрцы»

Свае цяперашнія духоўныя погляды Валярына апісвае так:

«Цяпер Беларусь – мая рэлігія, гэта найбольшая вера для мяне. Мая мара, канечне, вярнуцца дадому. Таму я заўсёды малюся ў тым ліку і за Беларусь. Мне здаецца, гэтая малітва за Беларусь стала цяпер такой шырокай, бо многія маюць гэтую пакуль няздзейсную мару – вярнуцца ў Беларусь і стварыць гэтую Беларусь будучыні.

Вольная Беларусь – гэта мая рэлігія. Мне здаецца, усё гэтае змаганне наўпрост паяднанае з верай, гэта якраз пра адраджэнне душы, нацыі, пра дабро і салідарнасць і пра прадтрымку».

Валярына асобна адзначае – на яе думку, многія прадстаўнікі духавенства
ператварыліся ў інструмент у руках улады, і беларуску гэта засмучае. Але ёсць і супрацьлеглыя прыклады, як прадстаўнікі праваслаўя і каталіцтва зрабіліся ў сваёй дзейнасці прыкладамі сапраўднага хрысціянства.

Суразмоўца ўспамінае ксяндза Уладзіслава Завальнюка, былога пробашча Чырвонага касцёла: пасля таго, як яго адхілілі ад служэння, ён уладкаваўся дворнікам пры касцёле, каб быць побач са сваёй паствай. У ранейшыя часы ён ладзіў у Чырвоным касцёле цудоўныя беларускія імпрэзы. Валярына ўспамінае, як там праходзіла прэзентацыя псалмаў у адаптацыі Рыгора Барадуліна, прэзентацыя барадулінскай кнігі «Ксты».

Апошнія гады для беларусаў вельмі складаныя, разважае Валярына. Але з верай і Богам лягчэй усё пераносіць, кажа яна:

«Калі ты разумееш, што гэта твой шлях, Крыж, і ты пад абаронай – напэўна, таму ўсё і прымаецца прасцей. Тым шчаслівейшыя людзі, каторыя з Богам у сэрцы. Такія, як Паша Севярынец, які прымае свой шлях і сваё змаганне, сваю ахвяру, і яго сям’я таксама гэта прымае (хаця гэта вельмі няпроста). Мне здаецца, што гэта святыя людзі для Беларусі і беларускай справы. Калі б не іхняя прынцыповасць, іншым не было б на што абаперціся. 

Я заўсёды веру ў дабро, у тое, што беларус беларусу [беларус] і беларуска беларусцы таксама. Любоў і падтрымка перадусім, нягледзячы ні на якія складанасці. У гэтай любові і падтрымцы, натуральна, ёсць і пра нашу веру і пра беларускую самасць і душу».

Усе фотаздымкі: з архіву суразмоўцы